Te kidel pe o źanglipe pa maškar-themutne »Řomengê literature« sî o angluno ciljo kodole arxivosko sektorosko. O barvalo diverziteto katar Řomengê tekstoskê produkcije dabi arêslo źi akana e publikaki sama. Anda sja kodo prezentirisaras katka o trajo thaj la literaturaki bući katar but řomane avtorura thaj avtorke anda antrego Evropa thaj vi anda thema avrjal katar e Evropa. Paša sja kodja kam prezentirisaras vi tekstoskê egzemplura katar jenišêngê avtorura. O fokuso la prezentacijako sî: Sar prezentirin pe le Sinti thaj le Řom personalno, sar sî lengê identitetoskê konstrukcije thaj sar sî lengi kulturaki memorija.
Kuririmo kotar o Beate Eder-Jordan
Ilija Jovanović with Fatma Heinschink (background) in the Viennese *InterkulTheater*, 21 April 1994
Mehmet Emir | Ilija Jovanović with Fatma Heinschink (background) in the Viennese *InterkulTheater*, 21 April 1994 | fotografija | Österreich | April 21, 1994 | lit_00663 Rights held by: Mehmet Emir | Licensed by: Department of Folk Music Research and Ethnomusicology – University of Music and Performing Arts Vienna | Licensed under: Rights of Use | Provided by: Department of Folk Music Research and Ethnomusicology – University of Music and Performing Arts Vienna (Austria) | Photographed on: 21.04.1994 (Vienna/Austria)
Paša literarni ramome tekstura kam aven prezentirime vi oralni tekstura ande diverzni řomane dialektura anda arxivo katar Phonogrammarchiv kataj Austrijaki Akademija pala Nauke thaj vi literarni recitacije, referatur thaj intervjuur avtoronca. Jek specifično kapitlo sikhavel sar sî Sinti thaj Řoma prezentirime ande l’ śavořêngê thaj ternořêngê knjige. Artiklura pa aktualni thaj kontroverzni teme kompletirin e prezentacija. Ande lende arakhadon teme, sar po egzemplo »Le Řom, ›jeg narodo bi ramomasko‹?« vaj »Řomane avtorur źan digitalnone dromesa«.
O koncepto kata arxivosko literaturako sektoro sî inspirime kata o maladjimos la kuratorkatar Beate Eder-Jordan le ašunde avtorosa thaj naučnikosa Leksa Manush ando bêrš 1990. Ka o Štarto Řomano Ljumako Kongreso ande Poljska dja lo la Beate Eder-Jordanakê – savi sas pe kuća vrjama studentkinja – jek pregledo paj řusicko thaj sovjeticko řomengi literatura kata 20. šêlutno bêrš.
Pala o kuratoricko koncepto sikhavel pe o drom kata l’ Řomengê literature ande l’ but thema thaj diverzni regionur, ramome kata l’ ekspertur save losarde le literaturakê egzemplur.
O početko kata l’ Řomengê literature arakhas ande l’ anglune decenije kata 20. šêlutno bêrš. Desja rano sas o razvojo la řomaja literaturako specifično ande demîltuji Sovjeticko Unija thaj ande Rumunija; kodo razvojo temporarno aśadilo anda politikakê zorakê mere, adjes sî sja kodja numa historija. Ande paluji decenija bijandili vi jek »Romani literaturaki nauka« (dikh Eder-Jordan 2015a: avrutno linko)
O puśimos pala o malado anav
O anav »řomaji literatura« sî jek konstrukto. Kodja, so ame haćaras po anav »literatura« pařuglol la vrjamasa thaj sikhavel – sar kaj malavel kodja o britansko literaturako naučniko Terry Eagleton (1983) – e tang relacija karing le društvoskê ideologije. Kana već ideologije mothon, sar thaj so trobul te avel e literatura, atunči mol kodja još maj but pala o fenomeno »Řomengê literature«. Katka khêlel jeg rola vi o kompleksno puśimos pala etnijako identiteto (dikh Eder-Jordan 2015b: avrutno linko, r. 59f.).
O anav »řomaji literatura« sî jek konstrukto.
E vorba »Řomengê literature« našti klaro te definiril pe. Tala kodo anav šaj te haćaren pe tekstur pe řomaji śib thaj vi tekstur pe but aver śiba, tekstura kaj producirin manuša, save (maškar aver) korkořo pes akharen »Řom« vaj vi (maškar aver) manuša, savengê thon aver źene o anav Řom. Literarni tekstur pe řomaji śib šaj te peren pe kodja kategorija, independentno katar jeg takozvano »etnijako pripadnosto« le avtorongo. Sar kaj definicija »literatura«, kadja uticajin vi ka e Řomengê literaturengi definicija manuša thaj grupe zorasa pe aver manuša thaj pe aver grupe – anda sja kodja sî jek maladi definicija problematično. Kaste sî o pravo, te odredil thaj te anel e decizija, so sî »Řomengê literature«?
Le tekstongi klasifikacija sar »Řomengê literature« sî jeg klasifikacija maškar but avera, vuni avtorur akceptirin la, aver pale či akceptirin la. Diskusije pa »pro thaj kontra«, te sî kodo termo malado vaj na, sja kodja kam avel e bući katar futurni analize thaj katar bućakê procesur. Le arxivosko sektoro »Literatura« kamel te anzarel vi pe kodja sama kak kontribucija.
Beate Eder-Jordan; translacija: Mozes F. Heinschink