E Philomena Franz bijandili 1922 ande foro Biberach, Njamco. Voj sas e angluji Řomni, saji ramosardja pa kodja, so pecisajli ande Hitleroskê KZ-ura. E Philomena barili ande ‘k Sintongi familija, saji trajilas de demîlt ando Njamco. La familjakê membrur sas muzičarja thaj artistur thaj v’e Philomena gilabelas thaj khêlelas ande peska familjaki kompanja, sar śejořî thaj membro la familjako. Dragomasa serel voj le maj baxtale thaj maj dragi momentura katar kuća vrjama, po egzemplo le performacije ando foro Paris ando Lido vaj le performacije ando Berlino ando Wintergarten.

Kodo kreativno thaj slobodno trajo getosajlo, kana le Hitleroskê manuša line lendar lengê dokumentur thaj lengê instrumentur po gor katar 1930-utne bêrs, thaj 1943, kana angêrde la ando logoro Auschwitz. Pala kodja e Philomena zumadja te našel katar o logoro Ravensbrück. 1945 źanglas e Philomena te našel andar jeg logoro kaj sas pašê kata o foro Wittenberg. Ažutimasa kata jek njamcicko gavutno nakhlja voj garudes thaj źuvindes kuća čořî vrjama. Po agor kata o dujto ljumako marimos musaj sas te dikhêl voj, kê le maj but źene kata peski familija xaile thaj mule ande Hitleroskê logorja. Nas ažutimos pala l’ Řom, save nakhle źuvindes o holokausto. Anda kodja e Philomena formirisardja jeg muzikaki banda avere Sintongê muzičaronca, thaj phirlas peska grupasa ando them thaj djilabalas pala ketani, save slobodisarde o them.

Pe kuća vrjama e Philomena maladjilas le Oskar Franzosa; voj mêritisajli lesa thaj bijandas panźe śavořên. Pala kodja lja la jeg bari depresija, sas la permanentni čořivane thaj źungale sune thaj jeg bimalado haćarimos kaj phangli la. Dukhado sas lako dji vi anda kodja, kaj či dikhêlas či sosko oficialno priznajimos, te sas le Řom thaj Sinti holokaustoskê viktimur, čiti dinesas len restitucija.

Ande 1970-utne bêrš, kana prasande jekhes kata lakê śavořê »Zigeuner« ande škola, e Philomena haćardja peski obligacija, te vorbil le sikhavnenca thaj le sićaritorjenca pa o holokausto. Kodole dromesa voj teljardja te vorbil karing le aver źene pa kodja, so pecisajli ande KZ-ur, thaj voj formirisardja kodole dromesa peskê narativur. Ando bêrš 1982 publicirisardja voj paramiča pala śavořê, le titulosa »Zigeunermärchen«, thaj 1985 ankaladja voj peski peski avtobiografija le titulosa »Zwischen Liebe und Hass – Ein Zigeunerleben«:(›Maškar kamipe thaj mržnja – Jek Romano trajo‹). Katka ramol voj pa peski familija, kaj xasardja la ando holokausto, thaj vi pa pesko trajo ando Auschwitz. Ando bêrš 1985 paćivisarde la thaj voj lja o »Bundesverdienstkreuz am Bande«. Ando bêrš 2001 akhardja la e »Europäische Bewegung Deutschland« sar »Frau Europas 2001«.

(Translacija: Mozes H. Heinschink)

Bibliografija

Franz, Philomena. 1982. Zigeunermärchen. Bonn: Europa-Union-Verlag

Franz, Philomena. 1985. Zwischen Liebe und Hass: Ein ZigeunerlebenFreiburg: Herder. ISBN: 3451203987 / 3-451-20398-7

Franz, Philomena. 2001. Zwischen Liebe und Hass: Ein Zigeunerleben. Köln: Books on Demand.

Franz, Philomena. 2016. Stichworte. Norderstedt: Books on Demand.

Literatura maj dur

Milton, Sybil. 1998. Persecuting the Survivors. In: Susan Tebbutt (ed.), Sinti and Roma. Gypsies in German-Speaking Society and Literature. New York, Oxford: Berghahn, 35-47.

Zimmermann, Michael. 1996. Rassenutopie und Genozid. Die Nationalsozialistische Lösung der Zigeunerfrage. Hamburg: Christians.