Jažurengi perspektiva
»E jažurengo krlo« si jekh pilot-projekto. Angluno drom mothavel e storije katar o Samudaripen kerdino upral o rromano minoriteto, vakerdo andar e jažurengi perspektiva. O projekto lel sama upral e hainga katar kodi vrama vaj sig pala kodi tradimaski vrama. Vi kolesa si »e jažurengo krlo« jekh nevipe. Naj but gasave anglune hainga, numa džandos o pašipe ande vrama kana si e džungalimata kerde, olen si barikano paćivalipe thaj intenziteto kaj motaven impresija vaš o dukhavipe savo so džal dureder vi akana. E jažurenge krle si zuralo mujalipe vaš o korkorutno sikavipe pala e Samudaripaski storija.
E Samudaripaski evropaki dimenzija
»E jažurengo krlo« sikavel e evropaki dimenzija kotar o Samudaripen ko misal kotar e biš thema: Austria, Belarusia, Belgia, Bosna-Hercegovina, Kroacia, Čexikani Republika, Estonia, Francia, Germania, Hungaria, Italia, Latvia, Holandia, Polanda, Romania, Rusia, Švajco, Serbia, Slovakijaki Republika, Ukraine. Dešuštar džanglutne lije than ando projekto, dendos informacije vaš kadala respektirime themà kote so kedije e hainga kotar e jažurengi perspektiva. Kodi evropaki dimenzija si importantno dujvar: anglunes, ande but themà dži adadives naj sikljardo o džanipe vaš kodo kaj e Rroma sas jažura kotar jekh sistematikano Samudaripen. Thaj dujto, e metode thaj e nivelura kotar o mudaripe thaj tradipe ande themà sas averečhandes, thaj kodoleske o sasto kriminalo, o džungalipe thaj o mudaripe upral e Sinti thaj Rroma šaj adekvatno te ovel džanglo numa perdal e evropaki perspektiva.
Rasizmo savo džal maj angle thaj nakrisisardo džungalipe
Pala o 1945 berš, kola manuša so ačhile dživde butvar sas darande. Von na numa so trubujas te dživen peske traumatikane storijenca thaj te trajon e dukhavimasa vaš e mule kotar e familije. Te resen jekh nevi trajoski perspektiva sas lenge but phares, kaj e themeske gadže vi majdur bilačhes dikhenas olen thaj e gadže save kerde džungalipe pe lende na pindžarenas olengo statuso sar jažura, thaj sistematikanes čhinenas lengo hakaj vaš o žutipe. Kodo so čhinenas olengo pindžaripe thaj hakaj thaj e diskriminacija so džalas angle, phanglo si kethanes: solduj garaven i doš thaj keren o krisaripe te na resel. Sebet kodo bukadar džungalimata ačhile bikrisisarde.
E tradimaski trauma
O Nacional-socijalistengo Samudaripen upral e Rroma ande Europa kerdas horno phagipe ande kadale minoritaki historija. Tradimasa thaj mudaribasa milje thaj milje muršen, džuvljen thaj čhavoren, kodolenge so ačhile dživde thaj olenge čhavenge phagi sas lengi biografija thaj e trajoski šansa vaš o normalno trajipe. Kodi storija vi dureder si fundamento ande Sintengi thaj Romengi sama. Dži pe kadala divesa si funda vaš o politikano aktivizmo mamuj i diskriminacija thaj arakhelpe butvarnes vi ke artistikane manaja.
Editoriaki nota
O maškaruno viram e »Jažurengo krlengo« si e lila, e mujalnenge mothodipa thaj vorbe andar e perspektiva kotar e Sintura thaj Rroma. E dokumentura šaj te dikhen pes digitalizovime ko originali. Paš kodo si vi e dokumentengi transkripcija. Pe bukadar transkripcije si kerde bare samasa korekcije te šaj e manuša maj lačhes haljoven olen. Kadala intervencije ando teksto si sikavde [kvadratone breketonca]. Kadala paruvime verzije si funda vaš e rinćaripa. Sakone dokumentoske si dindo vi jekh komentari, so mothavel o tradimasko konteksto thaj dela majpobut informacije vaš o haljovibe.
Ke nesave dokumentura dinde pe butvarne čhiba, o alav »Zigeuner« vakardo si vi korkore katar e minoriteta. Sebet e samasko paruvipe thaj e Sintongi thaj e Rromengi pozicija ke palune deš-berša, šaj te gindisaras kaj korkore kola manuša ni leparen majbut akava anav. Averčhanes, e manuša so drabaren thaj šunen kadale tekstura haćaren adivesutne džanipasa. Kaj o alav »Zigeuner« jekh stigmatizacijako alav si, kate si kerdi jekh intervencija. Ande transkripcija o alav si astardo. Ande rinćaripa (pe njemcikani, anglikani thaj rromani čhib), o Z-alav – kotar o them dži ko them, pero vaj vaćarne – si parudino sar Rroma*, Sinti* vaj Rroma thaj Sinti*, ja palem, Sinti thaj Rroma*. Ke dokumentengi audio verzija , o alav »Zigeuner« vakardol numa kana vorbisarelpe kotar e perspektiva e manušengi so tradije.
Te šaj maj lačhes mothavdon e individualni storije, so si kotar e dokumentura prezentovime, ke sako jekh them ramome si jekh šorutno teksto. Kate si ramome soske sas o egzoduso thaj del sama pe aver literaturake vrelura. E iklutne thana kotar e Themeske Lila si e adivesutne egzistirime thema, ba trubul te lepardol kaj i politikani mapa jekh aver sas maškar o 1933 thaj 1945 berš.
Ke projektosko ramo, naj sas šajipe te kerdolpe buti upral sako jekh them kote so e Sinti thaj e Rroma dukhavde sas pe vrama kotar o Dujto Lumako maripe. Vi sar lepardo sas kaj o rodipe pala e tradimaske mujalimata pharo sas, ke projektosko bućarnipe mothadilas kaj ande nesave bućarnimaske thema našti maladile e adžukarde trin lila. Kompenzacija pe kodo si kerdo katar nesave aver themà save so prezentovime si majbutvarne dokumentenca, thaj pal kodo »E jažurengo krlo« šaj lijas prezentacija te kerel jekhe vrelosa kotar majcera 60 dokumentura. Si te paćalpe kaj akava rezultato bute manušen si te čačikarel pe akala dokumentora maj bari sama te len no dži akana, thaj sa majbut te bajraren akava kedipe so si akate prezentovime.
Rromani čhib
Ando Arhivako kotor »Voices of the Victims« sa e ingardimaske Tekstura, Dokumente, Komentarja thaj e themenge Tekstura anglunes rinćardas/boldas e Sarita Jašarova , vaj katar e englikani čhib o Sejdo Jašarov. Pe akava rinćaripe/boldipe kerdas lektorati thaj sa e Tekstura lačhardas o Ruždija Russo Sejdović , lindos sama pe kovljardi standardizovime forma e rromane čhibaki. Kaj ende rromani čhib majpobut dijalekta egzistirinen, e standardizovime forma si ciljosa lendi te šaj del majbuhles šajipe e manušen te haćaren e Tekstura. Pala e dokumentengo Audio, e Perjan Wirges thaj o Nedjo Osman kerde pale peski verzija thaj angluno rinćaripe.