Pala o Angluno Lumijako Maripe, i rromani populacija ande Kroacija kerelas jekh kotor katar o nevo jugoslavijako them kethanes e avere perenca. Sar so phenel o oficijelno populacijako genavipe kotar o 1931, ande Jugoslavija ko maribasko maškarutno periodo sas trujal 70.000 Rroma thaj majcera katar e 17.000 olendar bešenas ande kroacijake teritorije, màjbut olendar pe disjorig vi pe vordorig e themeske thanende. Buteder olendar bešenas ke gava, kote so kerenas buti sar vastune, bustanarja, bućarne vaj sar kino-bikavne. Naj sas len nisavo sikavipe vaj edukacija, sar hiba kotar olengo crdipe avral o sićimasko sistemo, naj sas len baro somdasnipe ande politika, ekonomija, kultura, vaj aver organizacije.
Kroacija
Rasaki politika kotar e Ustašengo governo
Ande anglune Aprileske divesa ko 1941, i armija kotar e Jugoslavijako Thagaripe arakhlaspe angla o kolapso sigo pala o skurto vrama marindospe e fašistikane Zorenca. Pala kodo e Zora denas šajipe te dikhon e profašistikane jekhina pindžarde sar Ustaša, legarde kotar o Ante Pavelić, save so kerde o Korkorutno Kroacijako Them (NDH - Nezavisna država Hrvatska). But sigate e Ustašengo governo andas rasistikane kanunija kolenca e Rroma, kethanes e Biboldenca legalno sas definirime sar »na-arijavne« manuša katar e populacija. O sikipe kotar e »Nurnbergeske kanunuri« šaj but lačhes te dikholpe. E institucije katar o NDH mangenas te laden e Rromen pe themeski sudutnirig, aver mangenas te ingaren olen po tapu Mljet ke Adrija.
Deportacija ando Jasenovac
O paluno punro astardas lilesa kotar o Ministeriumo vaš e Andrune buća thaj Dekretosa katar e ustašengo supervizijako Serviso kotar o 19. Maj 1942, phendos kaj sa e Rroma ka oven ingarde ando Koncentracijako Lager Jasenovac. E Kroacijake armijake thaj policijake šorutne, ažutime kotar e etnikane Njemcura so sas organizirime ande etnikani njemcongi liga, thaj kotar e Jekhina e kroacijaki khangiraki Garda, kerde masovno phandadibe thaj Rromengi deportacija ando Jasenovac dži ko Julesko agor. Importantno si te phendolpe kaj e Rroma naj sas ofizijelno individualno dikhle thaj hramome, jekh po jekh sar e aver phangle manuša, no sas dikhle kethanes sar kotor katar jekh »treno-vagonesko« transporto, goleske si phares te dodžanelpe o egzaktno numero katar e rromane jažura ando NDH.
Specijalni Lagera thaj egzekuzije
O Koncetracijako Lager Jasenovac, o majbaro Ustašengo Lager, sas kotar o 1941 dži ko 1945 berš jekh than vaš e slobodijako teljaripe, zoravni buti thaj mudarimasko than pala e Das (serbikane manuša), Bibolde, Rroma, Komunistora thaj Anti-Fašistora. Numa so avenas ko Jasenovac, upral nesave phandutne sas direktno kerdo mudaripe, nesave sas bičhalde ko cikno gav Uštica, so sas aver kotor katar o Lager Jasenovac te bešen ande dasenge khera, so sas angleder deportirime. Akava Lager sas akhardo »Ciganski logor« sas phanglo sastrune karnale barjasa thaj sas paša o Koncentracijako Lager kaj but Rroma mudarde sas kotar e Ustaša. Kaj o numero barilo kotar e neve deportirime thaj phangle gadže, nesave Rroma sigo sas bičhalde ko gav Gradina, kova so si avdives locirimo pe teritorija ande Bosna thaj Hercegovina, kote so sas kerdo baro mudaripe. Nesave olendar ačhile te keren buti te vazden drom kote te džal i len, numa sigate vi von sas mudarde.
Pala e vakaripa kotar e gadže so ačhile dživde kotar o Lager Jasenovac, e Rroma sas ko »maj izolirime kotor kotar e avera phandade« thaj upral olende e Ustaša sas specijalno džungale. Gindolpe kaj ko Juli 1942 praktikanes ko Jasenovac na ačhile dživde Rroma, numa nekobor so sas zorasa tradine te hanaven i phuv ke limorja te pharuvenpe masovno e mudarde manuša, numa vi von sigate ko avgo periodo kotar o 1945 sas mudarde.
Šaj phendolpe, sa e rromane populacijako mudaripe ko anglamaribasko periodo
O rezultato kotar e Ustašengi gavernoski politika sas mudaripe e rromane populacijako ki anglamaribaski vrama. Ko angluno anglamaribasko manušengo genipe (1948) sas registririme numa 405 Rroma ande Kroacija. Dikholpe kaj e Rromani populacija pe teritorija kotar o NDH sas xasardi, vi pala adava so e oficijalni informacije ačhoven na sigurno bazirime pe metodologikane problemora. Akava si o došalipe so gindinelpe kaj e mudarde Rromengo numero ko NDH džal kotar e nekobor šela dži ke 60.000.
Rromane NGO-ske buća
E Rromengo cidipe ko Dujto Lumijako Maripe naj sas prepindžardo ni ande Kroacija. Ando Jasenovac Memoriako than, numa jekh Memorijako barr sas čhuvdo vaš e Rromane jažura. O Internacionalno Memorijako Dives e Rromane jažurenge kotar o Samudaripe ki Kroacija sas angluno drom kerdo ko memorativno kidipe ko 2. Avgusto 2012 ke rromane limorja ando gav Uštica paša o Jasenovac. I organizacija vaš kadija Komemoracija kerdas o Veljko Kajtazi, Rromano delegati ko Kroacijako Parlamento, thaj Rromane NGO. Pe akava kidipe sas nekobor šela Rroma. Ando 2014, e Kroacijako Parlamento oficijalno pindžardas o 2. Avgusto sar »Internacionalno Komemorativno Dives e Rromane jažurengo ando Samudaripe (Holocaust)«. Pala i inicijativa kotar oVeljko Kajtazi, ando Marto 2017 e Kroacijako Parlamento paruvdas o anav ande »Internacionalno Komemorativno Dives e Rromane jažurenge kotar o Genocido ko Dujto Lumijako Maripe (Samudaripe)«.
Rights held by: Danijel Vojak (text) — Sarita Jasarova (translation) | Licensed by: Danijel Vojak (text) — Sarita Jasarova (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive