Kadi sekcija sikavel thaj provjantil materialo vash ekh maj baro prindzharimos kathar Rromane thaj Sintonenge vorbimata anda le trejabi kathar historikalno pravda, le politiki kathar kolektivno serimos thaj droma te tromavel/peravel anticiganizmo. Kadale trin temi si njamura ande gogi kaj kolektivni identutetura ando socijeteto keren buki sar normativno nacionalno, vaj vunivar supra-nacionalno identitetura (vash egzemplo o gindo kathar ekh Europicko identiteto inkjal le Europickone Membronenge Thema); kadale si fundime pe partikularni hakjarimata thaj historikalno prindzharimos (vaj historiji). Kado prindzharimos historijako si ande peste ekh socialno kerimos kaj kerel e fundacija kathar le individualesko personalno identifikacija kaj zurjaren gruposko thaj nacionalno identiteto/nacionaliteto. Anda kodeja, kadale normativni identitetura prindzharen von kaj si gindime te aven avri o kolektivno (von kaj si avri kathar e granica identifikacijaki).⁴ Kadale kolektivni identitetura sikaven kon si les e putarja thaj sajek parrudjon thaj pushlime kaj rrazil thaj shpidel socijetalno parrujimos.

O gindo kathar historikalno pravda,⁵ si haznime kathe ando bufli gogi kaj rrazil vorbimos anda e trejaba thaj egzemplura kathar materialosko restitucija/dimos palpale, kompansacija thaj reparacija thaj-vi historikalno vortomos. Sar gubernoske rodimaske komisiji thaj oficialnone izvinimaske vorbimata. Lancome/Phangle kaj kadi buki si komemorativno politika: kampanjura, akciji, thaj advokacija kaj azbal so Nora akharel »lieux de mémoire«, (serimaske thana),⁶ thana kaj milieux de mémoire vaj serimaske thana chi maj trajin. Gineralnones, kadi trejaba is kentrime po kerimos vaj revizija kathar simbolikalni memorialura vaj konkretni thana kaj sikaven komemoracija thaj o kerimos kathar serimaske gesa/divesa kaj keren komemoracija kathar ekh sluchajo, vaj nacionalno serimos.⁷

Purme, kadi subsekcija sikavel but pushimata/gindura te peraven anticiganizmo. Kadale shaj aven policiji kaj aven kathar Romano saveto kaj le nacijake-thema thaj internacionalni policiji, thaj-vi Rromane thaj Sintonenge kulturalno, akademikalno thaj politikalno vorbimos pe anticiganizmo. Kadi subsekcija kerel diskusija anda egzemplura bute themendar kaj si ande Rromani civilni chachimatangi sekcija, numa provjantil bufljardo prindzharimos kathar le vorbimata ando Filando, Norvego thaj Schvedo. O razlogo kathar kado fokuso si operacionalno, o avtori sas kuratori thaj sas les dimos-andre kaj le materialura ande kadale thema. Chi kerelas but informacija pe kadi tema numa avel ekh resurso vash refleksija thaj komparacija kaj shaj avel suplemento pala le ginimata kathar avre sekciji ando RomArxivo.

Historikalno pravda

Ando pesko importantno adreso kaj La Uppersalako Initernacionalnone Konferencija »Anticiganizmo – So phenel-pe o svato« O Ian Hancock kerdjas fokuso pe vareso ande Rromanja historijaki eksperiencija kaj si butivar bisterdi, kadi si,

O Hancock djas duma anda so kerdjas ande l’gogja le Rromenge le maj but kathar 500 bersha kaj nakhle ando ropstvo ande Vlaxija thaj Moldavija (akana moderno Rumunija) kana nas len penge manushengo digniteto thaj avtonomija. Kado ropstvo ashel⁹ ande kolektivno memorija/aminte le Rromenge zhi-ka ages.¹⁰

Pala le vestime konkluziji kathar o Adorno ke konfrontacija le bi-baxtale nakhlipasa mora te avel lancome/phangle kaj sosijetalno parrujimos .¹¹ So phendjas o Hancock kerel amenge te gindisavon po procheso vindikacijako. Sar ekh trobulimasko drom te prindzharen le Rromen sar manusha kaj si len ande gogi pengi historija.

Desar le Naststicko persecucija thaj genosida le Rromenge thaj le Sintonenge ande l’ bibaxtale bersha 1936 zhi-ka 1945 le Rroma thaj Sinti mangenas prindzharimos thaj restitucija. Kadale mangimata sas formativni ando barjarimos kathar le Njamcicka Rromenge thaj Sintonenge civilnilone chachimatango mishkimos.

Numa o rodimos te las prindzharimos kathar O Rromano Porrajimos thaj o rodimos pala mangimata kathar o Njamco thaj-vi sas importantni obdzhektivura pala o grupo intelektuvalonengo kaj kerdjas o drom karing le Internacionalnone Rromano Mishkimos ande l’ bersha 1950to. [Internacionalnonja Rromanja Mishkimaski kompozicija]. Ando Ungriko, prindzharimos kathar le Nazisticko persekucija le Rromenge avilo ekh kulturalno tema ande l’bersha 1980to. [Ungrikicko kompozicija]. Ande Phurani Jugoslavija thaj ande avre thema ande Estikani Europa, kadale diskusiji sas te anklen feri maj palorral kathar o perimos le komunizmosko.

Ande Polska, la majanglunja politikalnone Rromani organizacija, Stowarzyszenie Romów w Polsce (Asosijacija Rromengi ande Polska) kaj sas skrijime ande Oświęcim (Oshvica) (1991), mardjas-pe protif diskriminacija thaj kerdjas buki te kerel le Porrajimaske komemoraciji ande Oshvica. [Polska kompozicija]. Ando Chejiko, e skurto vramja kana le Rroma cirdine moderatno thaj progresivno politika dikhklas o kerimos kathar le Brnosko Muzako vash Rromani Kultura ando bersh 1991 [Chexicko kompozicija]. Ando jekhfjalo bersh, ekh zakono pe vuni kategoriji vash persekutime Rroma plivisajlo.

Le Brnosko Muzako zumadjas te azhutil le mangitoria kaj rodenas kompensacija/reperacija numa pala le maj but mangitoria nashti pasajlo. O serimos kathar o Porrajimos le Rromengo thaj le Sintonengo sas oficialnonones bisterdo telal o Komunizmo. O maj lazhavesko egzemplo kadalestar sas le balengi ferma.

Ande l’ bersha 1970to ekh balengi ferma sas kerdi po than kaj sas o Léty, ekh kampo koncentracijako le Rromengo thaj le Sintonengo. Maj palorral kathar bute bersha vakimatange kathar le Rromane aktivistura thaj advokatura ande Chexiko Republika thaj ande avre thema, ande vurma o guberno ampochisavajlo te peravel le balengi ferma ando bersh 2017.

Le internacionalno anzomos kathar le Rromano Porrajimos sikavel ke prindzharimos thaj komemoracija line pe penge historikalno eksperiencija thaj ekh punto referencijako vash Rromano identiteto, kado zhal maj dur kathar le vistri kathar gruposke identitetura thaj nacionalni granici. Ande l’ bersha 1985 thaj 1986, ekh delegacija Rromengi kathar e Kanada, e Anglija thaj e Amerika kerdine manifestacija ande l’ Amerikake Porrajimasko Konsilo kaj mangle reprezentacija pala le Rroma thaj Le Sinti pe l’ Amerikake Porrajimasko Konsilo ando Vashington, DC.

Ande vurma kadi manifestacija djas pe ando gor. [USA thaj Kanada kompozicija]. Cira ciratar e komemoracija kathar le Rromano Porrajimos avela prindzhardo sar historikalno responsibiliteto ke le Europicka thema thaj le Europicko Unija musaj te vortosaren. Ando bersh 2015 Le Europicko Parlamento kidjas resolucija kaj kerel Avgosto 2 Internacionalno Rromano Dives/Ges thaj-vi o trobulimos te maras-ame protif anticiganizmo.¹²

O gindo kathar kadi resolucija inke trobul te pherdjol kathar le Membri kathar le Europicko Unija: musaj te prindzharen e historikalno dab kathar anticiganizmo thaj musaj te osudin »...sa le egzemplura kathar rasizmo thaj diskriminacija kaj musaj te den faca le Rroma thaj te peraven o anticiganizmo.«¹³

Numa, egzemplura kathar Filando, Norvego thaj Schvedo sikaven ke le maj pashe historikalni atrocitetura/nasulimata kaj kerdine kadale thema trobun prindzharimos thaj kompennsacija: (skopimaske programura pa le Nordicka thema, o chuvimos/thodimos le Rromane shavorre ande mashtivo grizha, asimilacija pe sila thaj etnikicko identifikacija ande medija, ke-kola) kadale trejabi si but importantno te keren ampochimata mashkar le Rromende thaj le madzhoriteticko socijeteto thaj-vi te kerel Rromano identiteto.¹⁴

Komisiji pushimaske ke-kola

Njamco

O Kentralno Konsilo vash le Sinti thaj le Rroma kerdjas sugestija ke le Njamcicko Bundestag alosarel/kerel indepentnone eksperticko komisija te kerel studija kathar e trejaba kathar anticiganizmo.¹⁴ Kado chi anklisto inke. Numa ando kidimos kathar o ODIHR ando Septembro 2016 kado gindo sas oficialnones suportime pa o Michael Roth, Ministero le Themesko vash Europa, Le Njamcicko Federalno Ofisa, o Vis-Presidento kathar le Njamcicko Bundestag, Claudia Roth thaj Gabriela Hrananova, Policijako Koordinatorka, Europickone Rromane telune manushengo mishkimos. Le Komisiji ando Norvego thaj ando Shvedo alosavajle sar egzemplura kaj mora te keren le avre thema.¹⁵

Norvego

Ando bersh 1975, o Guberno alosardjas komitija te kerel evaluacija katar o zhivindi policiji kathar asimilacija pe sila. Kadala akana sas transferime kathar o Guberno thaj sas ande l’ vasta la Kristianeski Organizacija kaj busholas Norwegian Mission for the Homeless (le Norvegoski Misija vash le Bi-Khereng Manusha). E komitija djas pesko reporto ando 1980 kaj kerdjas e rekomendacija ke kadale policiji mora te peradjon.

Ande vurma kathar le bersha 2000to, but Rromane aktivistura hakjarde ke sas but pushlimata bi-atvetonge anda e perioda kathar »Norveganizacija. Vuni aktivista hakjarde ke sas but buki te keren majanglal te aresel kaj ampochimos. Kado sas mothode ando phenimos/vorba samnosardo pa but importantno manusha ando mishkimos thaj kado bishaldjilo/tradjilo kaj le Norvegicko Pervo Ministero. Kado phenimos pushlas o Guberno te kerel ekh chachimaski komisija te kerel evaluacija kathar le akushimata/chorro trajo kaj cirdine le Rromani/Tatere.

O guberno chi pokindjas atentcija kaj e sugestija vash ekh independentno chachimaski komisija numa kerdjas komisija kaj sas la mandato te rodel policiji desar 1850 zhi-ka ages. E Komisija kerdjas peske majpaluno reporto, la konkluzijasa ke e policiji sas »perade thaj xajimasko«. O reporto bishaldjilo/tradjilo kaj konsultativno ashunimos ando bersh 2015 te phutrel pala revizija le themeski policija karing le Rromende.

Shvedo

Vuni Rromane savetenge themeske investigaciji kerdjile. La maj komprehensivno investigacija kerdi pa E Delegacija vash Rromane trejab, phendjas ke e zhivindi diskriminacija le Rromenge si o rezulteto kathar strukturalno anticiganizmo thaj do-multani prejudicija. E Delegacija phendjas le Shvedoski historija kathar anticiganizmo, sar o egzemple ando Norvego, musaj te studijisavol pe ekh independentno komisija thaj musaj te avel kompensacija kaj o kolektivno levelo, thaj-vi mora te avel ekh fundacija thaj ekh muzako. Thaj-vi, von mangline pala programo vash Rromani inkluzija.

O Guberno kaj si pe chachi rig le kentrostar surrichisardjas feri te zhal pala o mangimos pala fundacija thaj muzako. Shudine o gindo kathar o independentno komisija thaj kolektivno kompensacija. Po than o Guberno pushlas te kerel ekh parno papiri (Vitbok) kaj busholas Shvedicko diskriminacija le Rromengi ando 20to kenturi.

Sas vakimos kathar kadi desizija sociolnones kathar le reprezentivura kathar le Resandengo komuniteto thaj kathar membrura kathar e Delegacija. Sar dimos-anglal kaj o vakimos specialnones kaj trejaba kathar le zhandaria/shingale kaj kerenas etnikicko registracija le Rromengi, ekh Komisija protif Anticiganizmo kerdjili. Ando pesko majpaluno reporto o maj moderno thaj shajutne futurake policiji sas plivime. Ando bersh 2014 Le Nacionalnone Bordosko vash Sastimos thaj Velferi/Pomozhala ankaladjas reporto pe peski funkcija ando skopimos, shavorrengi grizha pe sila thaj excluzhijake policij.¹⁶

Le Zhivinde Historijako Forumo plivisardjas vuni reportura, eksibiciji thaj sikajvimaske materialura pe anticiganizmo thaj o Rromano Porrajimos.¹⁷

Le Shvedicko Khangeri ando bersh 2000 djas avri o pervo personalnone kritikalno reporto anda pesko anticiganismoski historija thaj o trubulimos vash ampochimos.¹⁸ Majpalorral djas avri ekh maj informativno reporto pe peski funkcija ande le Rromane ekskluzijaki policija desar 1900 zhi-ka 1950.¹⁹

Shvajci

Opral pe kadale egzemplura musaj te das duma anda o egzemplo kathar la Shvajcickonja inedpendentno komisija pe le policiji kaj azbanas le Rromen, le Sintonen, thaj le Jenischen maj anglal, ando dujtone lumjako marimos thaj maj inkjorral katar o marimos. Kado del historikalno eksplikacija kathar le anticiganisticka policiji thaj o habitualno hadeto kathar o Shvajci. Thaj-vi sikadjas o anticiganizmo kathar le »Internacionalnone Kriminalni Zhandaria: kaj sas e majangluni verzija kathar o Interpol kathar le bersha 1934 zhi-ka 1945«.²⁰

Oficijalno izvinimos thaj prindzharimos

Filando

Ando bersh 1995 ekh representivo kathar la Luteranicko Khangeri le Filandoski pushlas le Rromendar jertimos pala e historikalno diskriminacija kaj kerdjas e Khangeri protif le Shvedickone Rromende. Kado avilo maj importantno kana o rashaj o maj baro/mitropolito phendjas o blagostovimos ande Rromani shib.²¹

Njampco

Le Sinti thaj le Rroma prindzhardjile te aven Njamcickone nacionalno minoriteto ando bersh 1995. Ando 1979, le Njamcicka Sintonenge thaj Rromane aktivistura kedisajle ekh sistematikno kampanja te mothon la medijake thaj le Njamcicko publiko anda la Nazisticko genosida kathar kado minoriteto thaj o akanipesko anticiganizmo. Ando 1982 vuni Sinticka thaj Rromane asosijaciji wazdas opre la vusharimaski organizacija »Kentralno Kunsilo vash Njamcicko Sinti thaj Rroma.« Kadi sas jekh anda le kaj importantno kondicija pala le Vestikanone Njamcicko Guberno te prindzharel e genosida kathar le Sinti thaj le Rroma. Desar kodo bersh, ekh institucijonalno procheso kezdisajlo thaj o Kunsilo avilo o maj importantno reprezentacialno organizacija vash Njamcicka Sinti thaj Rroma kaj lel suporto kathar Njamcicko guberno vash peske buki ande civilnone chachimatengi buki

Norvego

Ando bersh 1998 le Resande thaj le Rroma prindzhardjile sar separatnone nacionali minoritetura. Le zurale politikalno shpidimos kathar le Rromano mishkimos kerdjas le Norvegicko guberno te pushel le Rromendar oficialno jertimos vash penge majanglune policiji karing le Reisende ando 1998, thaj e Khangeri manglas jertimos ando 1998 thaj purme nevjardo jertimos ando 2000. Te zhas maj dur, pe Avrili 8. 2015, pe Internacionalno Rromano Dives/Ges, la Pervo Ministerka le Norvegoski. Erna Solberg kerdjas vorba kaj manglas jertimos pala le Norvegicka policiji thaj o »Rromano paragrafo«;

Kadi vorba kathar e Pervo Ministerka shaj dikhjol sar prindzharimos kathar o guberno ke le Norvegicka Rroma sas viktimura kathar la eksterminacijaki policija kathar Nazisticko Njamco numa thaj-vi kathar le Norvegickone gubernoske anticiganismicka aktura. Kadale prindzharimasko procheso sas kerdo kathar Rromane aktivistura kathar ekh cino etnikicko komuniteto kaj si neshte shela zhene ando Norvego.

Kado prindzharimos thaj le alternativni Rromane glasura kaj vorbisarde ande publiicki sfera sas importantno kontribucija kaj le publikicko divano/debata ando Norvego kaj liduj do-multane thaj nevikane egzemplura kathar anticiganizmo ankliste ande nadomultane bersha.²³

Shvedo

Ando bersh 1999, Le Rroma thaj Le Resande prindzhardjile sar nacionalno minoriteto.²⁴ Ando 2000 le Shvedicko guberno manglas jertimos publikickones pala le historikalno persekucija thaj diskriminacija kaj cirdine le Resande.²⁵ Ando kado bersh, le Shvedicko rashaj o maj baro/mitropolito phendjas oficialnones ke so kerdjas e Khangeri le Rromenge ande peski historija kerdjas o trobulimos vash ampochimasko procheso.²⁶

Ando bersh 2010 o Sherutno/Baro kathar le Shvedicko Riksdag manglas jertimos kathar le viktimura kathar akushimata ande themeske shavorenge mastivo grizha.²⁷ Numa, vo sas vakime maj palorral veska/finka shi phendjas so kerdjas le rasisticko vorba, ke le Resande sas preja but reprezentime.²⁸ Maj palorral kathar e revelacija kathar le zhandarenge Rromane dosaria ando 2013, o ministero la pravdako manglas jertimos oficialnones.²⁹ Nas zhi-ka o bersh 2015 kana le Shvedicko zhandari o baro manglas jertimos. Numa o izvinimos chi phendjas ke o dosari/redzhisteri sas etnikicko identifikacija.³⁰

Restitucija, reparacija, kompensacija

Njamco

Maj anglal kathar o majangluno protesto kathar le Njamcickone Sintonengo thaj Rromano civilnone chachimatango mishkimos protif e akskluzija kathar but Sintenge thaj Rromane viktimura kathar penge kompensacijake pokinja, le Vestikanone Njamcicko guberno kerdjas ekh kompensaciaka lovengi fundacija kaj bushol (Härtefonds) te den kompensacija kaj le Bi-Zhidovicka viktimura kathar le Nazistura.

Numa trobulas maj but manifestaciji kathar le »Kentralno Kunsilo vash Njamciska thaj Rroma« te aresel ekh fundementalno parrujimos ande diskriminacijake restitucijake praktciji. Ande l’ bersha 1980to ekh dokumentacija sikadjas maj but kathar 500 minoritetonenge membrura kaj chi maj line dosta kompensijake pokinimata vash pengi persekucija telal le Nacionalni Socialistura. Pala kodo o Kentralno Kunsilo kerdjas neve desiziji ande vuni mil/mija kompensatcijake egzemplura.

Ando kezdimos le bershengo 2000to, o Kentralno Kunsilo areslas kompensacija kathar le fundacijake love vash Sinti thaj Rroma kaj sas thodine pe sila te keren buki telal le Nazistura, Serimos, Responsibiliteto thaj Futura thaj le Shvajcake Kasengi lovengi fundacija. Pala o pervo data, bi-Njamcicko Roma sas len o oportuniteto te keren mangimata numa sas vash cini kompensacija.

Norvego

Ande l’bersha le semnale izvinimata aresle individualno kompansacija vash Rroma/Tatere kaj cirdine chorro trajo telal kadale policiji, ekh kolektivno kompensacija anklisto ande love te kerel ekh muzakosko dipartamento thaj eksibicija kathar le Rroma thaj Tatere kaj le Glomdalesko Muzako,³¹ thaj-vi sas ekh lovengi fundacija te sikavel e kultura kathar le Rroma thaj le Tatere.³²

Ando bersh 2015, o Stortinget kerdjas materialosko akto kompensaciako kana kerdjas ekh kulturalno thaj zhanimasko resursesko kentro le Norvegocla Rromengo.³³ Le representivura kathar le Rromano komuniteto ande kooperacija La Khangerijasa kathar le Forosko Misija kerelas buki te kerel o plano la kentrako thaj si lengo celo/plano te phutren o Kentro ando 2017.

Shvedo

Mashkar le bersha 1998 zhi-ka 2000, le viktimura kathar o skopimos pe sila dashtisajle keren aplikacija vash kompensacija sar indivuvalura.³⁴ Tela le bersha 2013 zhi-ka 2014 le viktimura kathar akushimata tela shavorengi grizha pe sila dashtisajle te keren aplikacija. Chi jekh kathar kadale prochesura prindzhardjas ke le Rroma thaj le Sinti sas le alome viktimura thaj-vi sas preja but reprezentime. Konik chi zhanel sodeja Rroma line love kathar kadale kompensaciji.³⁵

Majpalal kathar ekh desizija kathar O Kunseleri vash e Pravda pashte 3,000 Rroma kaj sas legalnones xramome ando dosari/redzhisteri le zhandarengo line 5000 SEK kompensacija. Numa vo chi dikhlas o dosarii/redzhisteri sas egzemplo kathar etnikicko indetifikacija.³⁶ Numa kadi desizija sas dikhlo sar na-dosta thaj 11 Roma line o rodimos kaj o sudo suportime pa e organizacija kathar Civilnone Chachimatange Arakhatoria kaj dubisajlo o rodimos ando Regijako Sudo ando Stockholm kaj osudisajlo ke o dosari/redzhisteri sas etnikickone indentifikacijako thaj djas ordena ke swako mangitori sas le lel 30,000 SEK sar individualno kompensacija. Akana o rodimos sas kontestime pa o Kunserari Pravdako.³⁷

Komemoraciako/Serimasko politika

Konkretno serimaske thana/terenura thaj-vi komemorativno divesa/gesa thaj sirimoniki si basikni manifestaciji kathar kolektivno aminte. Na feri den duma anda spesifiknone historikalni sluchajura numa thaj-vi kaj pengo kerimos.

Romane Porrajimasko serimos

Ando Njamco le 27to Januvari sas alome sar le komemorativno dives/ges vash le viktimura kathar Nacionalno Socializmo pa le Kethanutne Naciji ando 2005 sar le Porrajimaske Serimasko Dives/Ges.

Ando bersh 2015 o dujto Avgosto prindzhardjilo sar o Rromano Porrajimasko Dives/Ges pa le Europicko Parlamento ando serimos kathar e likuidacija/destrukcija kathar o Rromano kampo ande Oshvica. Rromane Oprimasko Dives/Ges pe Majo 16 serel/komemoratil o oprimos/buntujimos le Rromengo thaj le Sintonengo ande Oshvica po pervo data kana le Njamcicka strazharia zumavenas te peraven o kampo. Kakale trin deci sikaven diferentni manifestaciji kathar le Porrajimaske serimos/aminta kaj but thana – o maj importantno kaj la oshvicako Memorialo thaj le Berlinesko Memorialo kerdo ando 2015 kaj le Sinti thaj Rroma kaj sas viktimura kathar Nacionalno Socializmo. [Thaj-vi dikh RomArxivo sekcija, Glasura kathar le Vitimura]

Avre Rromane komemoracijake thana

Filando

Ekh Memorialo vash le Filandicka Rromane katani/soldaci/vojnikura kaj mule ando l’duitone lumjako marimos sas kerdo ando 2003.³⁸

Norvego

Desar o bersh 1996, TL kerelas bersheski komemoracija kaj o »Lazhavesko Barr« kaj le Riisesko mermunci/trushula ando Oslo. O barr chutilo kothe pashal ekh mormunto kaj si gropime/praxome but mule Rroma. Kodo mormunto sas haznime pa o Gaustad-Sikijatrikoski shpita.³⁹

Le bersheski funkcija dikhjol sas ekh memorialeski sirimonija kaj phandel kethane le Rromano kumuniteto/kumpanija kana von seren ekh kethanipeske historikalno eksperiencija, numa sas les te kerel politikalno funkcija, del gogi le gubernoske thaj la Norvegickonja Khangerjake kaj trobun te len pe pende responsibiliteto vash le bengimata/nasul kaj kerdine.

Shvedo

Ande memoria kathar le buntujimata protif le Rromende ando bersh 1948 ando Jönköping kana le medijake negativni reportazha thaj o durimos/falipe le zhandarengo meklas but rasisticka zhene te maren le Resanden. Ando 2015 sas kerdo monumento te serel kodo sluchajo.^{52 53}

O marimos protif anticiganizmo

Le Europicko levelo politikalno intervencija protif anticiganizmo

Desar o bersh 2000 but dokumentura kaj le Europicko levelo akharen te vazden akcija protif anticiganizmo. [Dikh o predipe/apendikso kaj si les komprehensivno lista thaj vezi kaj o agor/ande vurma kado dokumentoski]. Jekh but importantno egzemplo si o 2015 resolucija kathar le Europicko Unija pe »Internacionalno Rromano Dives/Ges - anticiganizmo ande Europa thaj prindzharimos pa o EU vash le Memorialno Dives/Ges pala le Rromengo genosida tela le dujtone lumjako marimos«.⁴⁰

Nacionalni policiji vash Rromane civilni chachimata thaj te maren protif diskriminacija thaj persekucija

Nacionalni policiji protif anticiganizmo si phangle kaj implementacija kathar internationalnone policijake rekomendaciji, numa thaj-vi ka l’adzhendi kathar Rromane organizaciji ando svako them. Kadi sekcija del vuni egzemplura kathar nacionalni policiji kaj aven kathar Rromano saveto.

Norvego

Ando bersh 2009, le maj bare manusha ando Rromano mishkimos kidine-pe/maladjile kaj le bershesko seminaro kaj o Falstad Centre. Kadale bare bishalde vorba kaj le Norvegicko Pervo Ministeri.⁵⁶ Kadi vorba sikadjas shtar importantni trejabi kaj sas but importantni vash le Reisende ando Norvego

1. Edukacija kaj maladjol o trajo le phirutnengo.
2. O chachimos/pravo te sikadjon ande Norvegickone Rromani shib
3. Kulturalno kentro
4. Komisija te arakhel o chachimos anda le nasulimata kaj kerdjas o Norvego protif le Resande.

Le chachimaski komisija chi anklisti kathar kadi vorba numa le Norvegicko gubernp kerdjas ekh publikicko komisija kaj busholas o Tater/Romaniutvalget kaski buki si te rodel thaj te dokumentil le policiji kathar le Norvegicko guberno, instituciji thaj organizaciji karing le Resande desar 1850 zhi-kaj akana.⁴²

Thaj-vi e komitija pushlili te kerel sugestiji vash neve policiji karing maj but ampochimos thaj pravda. O reporto sas prezentime kaj ekh sirimonija ando 2015 numa chi beshlas mishto mashkar sa le Reisende thaj naj jazno/klaro te le Norvegicko guberno kerel policija ande futura fundime pe kado reporto.

Ando 2016 sa le bare manusha kathar le Norvegicko Rromano komuniteto maladjile kaj o Kentro vash Porrajimaske Studiji thaj Religjake Monoritetura ando Oslo te keren o Rromano Kunsilo ando Norvego. O kunsilo kerdjas vorbimasko forumo vash le diferentni glasura ando Rromano minoriteto thaj pesko celo/plano si te lel Rromani participacija pe le pushmata kaj azban le Rromen ando Norvego thaj-vi te keren buki karing kethanipe/unija ando Rromano minoriteto.⁴³

Shvedo

Ande l’bersha 2014-2016 Le Shvedickonja themeski komisija protif anticiganizmo sas vodime pa o Thomas Hammarberg thaj o madzhoriteto le membronendar sas Rroma. Ekh bari konkluzija sas ke le Rromane civilni thaj socialni chachimata si kidine pa strukturalno anticiganizmo thaj kadi azbal dimos andre kaj edukacija, khera, buki, socialni servisura thaj sastimaski grizha. Dujtones, kerdjas konkluzija si inke but diskriminacija thaj akushumata le Rromenge ande Shvedicko socijetet kaj zhal dur palpale ande historialno konteksto, vash egzemple, le registracija le zhandarengi/shingalengi. Pala kodo, e komisija kerdjas rekomendacija vash politikalno sherutnipe te peraven anticiganismo thaj-vi te keren Rromane memorialura thaj komemoracijake divesa/gesa. Thaj-vi shpidas o Pervo Ministero te pushel jertimos le Rromendar vash historikalno nasulimps. Thaj-vi pushlas le Egalitetosko Ombudsmano te rodel egzemplura kathar anticiganizmo thaj te mekel len te usudjon ando sudo/te krisil ando sudo. Thaj-vi e komisija kerdjas rekomendacija kaj o guberno te lel peske jakh po anticiganizmo thaj te kerel evalualacija lathar so kerel te peravel o anticiganizmo. Thaj-vi e komisija kerdjas rekomendacija te lasharel/zurjarel le Rromane civilno socijeteto, te del suporti kaj Rromane Servisetura thaj te kezdil e buki te kerel ekh nacionalno kentro vash Rromane trejabi kaj si pokinde kathar o guberno.

Rromane intervencija protif anticiganizmo

Kadi sekcija del lista kathar egzemplura kathar Rromane intervenciji kaj tromadine anticiganizmo thaj promotisardjas penge Rromano kulturalno identiteto.

Manifestaciji thaj bokhake grevi

Le Rromane Majoskp Divesesko/Gesesko manifestacija kaj vodisardjas e Katarina Taikon ando Stockholm ando 1965 thaj o pervo/majangluno Njamcickonka Sintnengi manifestacija ando Heidelberg ando 1973 sas len diferentni historiji thaj diferentni sloganura numa liduj sas ekspresiji kathar o marimos vash Rromane civilni chachimata kaj andine/thodine o marimos ande ulici. Thaj-vi si but egzemplura kaj le Rroma maladjile kethane protif anticiganizmo, agresija thaj diskriminacija. Ande Polska o pogromo ando Lawa ando 1991 avili e skintija kaj kerdjas ekh politikalno Rromani asociacija.

Thaj-vi ando Ungriko ando le bersha 1990to Rromane aktivistura thaj non-Rromane azhutoria marde-pe protif le skini thaj le rasisticko propaganda kathar rasisticka politikanura. Aver egzemplo sas e manifestacija ando Eger po 11 Juli, 1993. Ando 1997, le Kanadake non-Rroma kerdjas ulicaki pakiv vash le Chexicka Nashade Rroma maj paloral kathar ekh anticiaganismiicko manifestacia pa le skini profif le Chexicka Rroma anglal o Lido Motelo kaj beshenas le Rroma ando Toronto. Kadale Kanadake Rromane aktivustura kerdjas rodimos protif le skinonende thaj o sudo arakhline dosh pe lends. [Kompozicija anda Kanada].

Ando Njamco, desar 1989, sas but importantni manifstacii/protestura vash egzemplo e bokhaki greva thaj o protestosko kampo pe phuv kathar o Memorialno than kathar le domultane Neuengammeskone Koncentrako Kampo, le beshimata ande l’ khangerja thaj le »chorrivane/korrovecenge phirimata«, sa kadale kerdjile te ashaven le tradimata pe strazha. [Kompizicija, Njamco]. Ande Anglija o marimos protif o rasizmo thaj le themeski diskriminacija sar o Dale Farm shudemata avri ande majpaluvi dekada maladjile le Gipsura, le Phirutne thaj le Rroma ande le Gipsicko Kunsilo. Desar o bersh 2011 manifestaciji pa Rromano Barimos line than ande but Europicka forura kaj sas len o celo/plano te promotin diversiteto thaj te peraven o rasizmo protif le Rromende. O Rromano Barimos bijandjilo kathar ekh kovalicija te marel-pe protif le anticiganisticko vorbimos kathar le Francuzicko president pe kadi data, o Nicholas Sarkozy.⁴⁴

O Arakhimos thaj legalno saveto

Ando Ungriko wuni legalni advokacijake organizaciji barile te den provakacija e diskriminacija. Maren-pe rodimasa ando sudo thaj bufljaren informacij.⁴⁵ Le Kentralno Kunsilo vash Sinti thaj Rroma desar but bersh arakhelas so publisarel e medija anda le Sinti thaj Rroma. Ande Anglja, Le Gipcicko, Rromengi thaj Phiturnengi Zhandarengi Organizacija sas fundime sar atweto kaj diskriminacija protif peske bukjarende. Desar o bersh 1996, Le Europicko Rromane Chachimatango Kentro (ERRC) avili importantno kranica ande peski buki protif anticiganizmo anda peski buki ando rodimos, policijako barjarimos, advokacija thaj edukacija ando manushenge chachmimata.⁴⁶

O Limos palpale historija

Ande vurma/purme le akademikicka debeci/diskusiji kaj ankolil le Gipsickone Loristicko Socijeteto⁴⁷ thaj kulturalni thaj politikalni iniciativura sar le Ivropicko Institucija vash le Arti thaj Kultura avile marimaske phuva mashkar le tradicionalni Non-Romane stepenime Rromane studiji pe jekh vast, thaj pe kaver vast, le anklimaske sikjarde Rromane skolarichi kaj mangen te len palpale le Rromane studiji ande penge vasta.

Phukjarde kathar o nerimos/uspexo kathar le Amerikanicko civilnone chachimatango mishkimos, ekh nevi gineracija kathar Rromane skolarichi thaj intelektuvalura kezdisajle te ́vazden penge glasura’ thaj te keren hazna kathar akademija te lel palpale historija thaj te maren-pe protif anticiganizmo. Sar phendjas e Ethel Brooks ando bersh 2017 ande slobuzhenijako sikajvimos:

Rights held by: Jan Selling (text) —Ronald Lee (translation) | Licensed by: Jan Selling (text) — Ronald Lee (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive