Flamenco

Rodipe

Gonzalo Montaño Peña

Manuel Torre

Isi varesave manusha kon achile andi Història sar arketìpia palal o djanipen, palal i improvisàcia, palal odova so si somandruno, sostar von shaj te mothoven xacharimàta so den avri o maj uzeder manusikano ogi. Arakhas manusha kadial ande sa e djivipnaske butja: o Isaac Newton, o Picasso, o John Coltrane... Andi akaja kategòria shaj te phandas, ambòrim, ko Manuel Soto Loreto: “Manuel Torre”.

unknown | Manuel Torre and Fernando el de Triana picture | fotografija | Espania | 1920 - 1930 | fla_00168 Licensed by: Centro Andaluz de Documentación del Flamenco (reproduction) I Licensed under: Rights of Use | Provided by: Centro Andaluz de Documentación del Flamenco (Jerez de la Frontera/Spain)

Biandilo ando Jerez kotar o bersh 1878. Ando rromano/gitanikano pero San Miguel, jekh xaing kotar o Flamènko. Jekh chorrikano trujalipen kaj sa e divesa rodèlas sar te nashel kotar e dukha aj kotar o chorripen odova vaxtestar àma kaj sas jekh korkorrutni ekspresivikani fòrma: o Flamènko.

Jerez de la Frontera, jekh mashkar e sherutne keravne flamenkoske kendrende, djivel kotar o dùjto pash e XIXto shelibershestar jekh somnakuno vaxt. Odola bershende somdjivènas bare artìstura keravne kotar i rromani/gitanikani Flamenkikani musìka sar o Loco (o Dilo) Mateo, Antonio Frijones, Diego El Marrurro ja Paco la Luz mashkar averende.

Agun arakhljas o Manuel o kamipen te gilavel sostar si les but pashe duj manusha so sikavènas les kotar o lesko chavorripen: lesko dad (gilavno na profesionàlo) aj lesko kàko o Joaquín Lacherna, jekh mashkar e maj bare sigirijako gilavno kotar i història.

Shirdjas te ròdel pes o djivipen kana sas jekh chavorro. Kerdjas buti sar machàri jekhvaxte inkalèlas varesave xurde gilavindoj. Paleder gilavèlas ande privàte biàva kaj shirdjas te ovel prindjardo. Jekh cira palal bikinèlas lesko gilavipen ande Kafà/Bìrta kotar lesko fòro kaj sas shunavdo sar o “El Niño de Jerez (o Chavorro kotar Xerez)”.

Kana ovèlas gilavno aj lèlas i decìsia te inkalel o djivipen e gilavipnastar gelo ki Sevìla kaj shirdjas te kerel buti ande flamenkikane skène kotar o XXto shelibershesko shirdipen aj vi shirdjas, jekhvaxte, te dromarel ande verver kumpànja save djàlas pi sasti Espànja. Kadial inkalèlas i pativ ta o axtondipen e aver artisturiendar thaj vi mukhljas lesko àrti ande diskografikane registràcie.

Takaj so o Flamènko sas odavaxtende jekh pretele terno àrti, o xutipen ko marketizàcia so ulo kotar o XIXto shelibershesko dopash kana sikavèlas pes savorrenge ande verver skène kotar e “cafés cantantes” kerdjas so e gilavne sas te adaptisaren lengo repertòri ko gundj jekhe publikoske sòfora buxleder. E rromane/gitanikane gilavne na plachènas e majbutederutno publikoske ke nas acharutno akala bashimatenge, odoleske, e rromane uzhune gilja achile e privatone fanenge kidimatengere. (Uzal vi achile ande rromane/gitanikane Flamenkikane bernende kaj sas kotar avènas).

Varesave manusha kotar i Espanikani inteligència, sar o Manuel de Falla ta o Federico García Lorca sheral, dikhènas o pharipen kotar akava “folklorizaciako” drom e Flamenkoske thaj, e resasa te den moldaj aj te lestraven o “Cante Jondo”, organisarde jekh konkùrso e Gilavipnastar andi Granàda ando bersh 1922. Bare artìstura aj intelektuàlura odova vaxteste dine phiko aj gele ko akharipen. O Manuel Torre gelo sar akhardo gilavno aj sas presentisardo pativasa. O Xerezikano gilavno representisarèlas o prototìpo kotar o rromano/gitanikano gilavno, xulaj kotar jekh artistikani mandjini but barvalo.

O xod Federico García Lorca mothovdjas so o Manuel Torre sas o manush so vov prindjardjas “bareder kultùrasa ando rat”.

Okona, o gilavno kotar e “sonios negros (kale bashimàta)”, “el majareta (o dilo)” ja “el rey del cante gitano (o rromano/gitanikano gilavipnasko thagar)”, sar vi sas prindjardo, sas jekh vaxtesko mìtos kaske e bisnenge manusha chingarden te avel lensa ando angluno than e festivalienge afichende so phirènas i sasti espanikani geogràfia. Madikh so, mulo varesave bersha paleder, ando bersh 1933, ando bareder chorripen. Talam ada chorripen sas jekh pher, jekh reshlipen kotar i rromani/gitanikani filosòfia: butum gilavas kotar o ogialo trebaipen desar ekonomikane motivàcia.

O Manuel Torre kerdjas jekh revolùcia ando Flamènko lesqe interpretativikane formensa, leske innovaciensa aj vi leske xodutne kreàcie. Lesko djenutno gilavipen kotar Seguiriyas, Farrucas ja Tarantos ta lesko historikano virkeripen kotar “Los campanilleros” achile sar modèlia e avinde generàcie. Lesko iljarutno chand te gilavel e naturàlo kirlesa si jekh skòla kotar o rromano/gitanikano gilavipen kaj siklile bare gilavne sar o Tomás Pavón o Juan Talega ja o Antonio Mairena thaj ka achel savaxt.

Rights held by: Gonzalo Montaño Peña (text) — Nicolás Jiménez González (translation) | Licensed by: Gonzalo Montaño Peña (text) — Nicolás Jiménez González (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive