“O Flamènko, konkret o khelipen, si jekh artja so trebal les jekh intelektuàlo keripen ando maj buxleder mandaj kotar o lav. Te shirdas leste aj te sikljos les numaj si shajutno kotar o humanìsmos sar djivipnaski filosòfia; aj, numaj, kotar akaja godji o artìsta shaj te kerel.”

Akala basikane premisasa, o koreògrafos aj o khelavno, rrom/gitano, o Mario Maya kerdjas pesko artistikano djenutnipen aj leski sikljarneski doktrìna.

Mario Maya Fajardo bjandiljas ando Córdoba (1937). Leski daj (Trinidad Maya) djal tar ko Alhambrako fòros (Rinchibiarneski nòta: Granada (Andalucìa) te kerel buti ando Sacromonte (Rinchibiarneski nòta: jekh rromano pero ando Granada kaj dji akana si but thana te shunas Flamènko), kaj khelel aj gilavel e turistonge andi jekh Tablao-deri (Rinchibiarneski nòta: Ando Sacromònte vi akana e Rroma/gitanos beshen ande dorja). Akate shirdias o terno Mario dji kana, sural, resel ko Madrid, kaj andredinjas andi akadèmia kotar o “El Estampío” te sikljol i khelipnaski teknìka. Akava paruvipen ando lesko drom avel leske ashal jekh portrèto oliosa so kerdjas lestar i anglisikani makhni Josette Jones savesa vidjavdjas jekh kompetìcia ando London aj lel jekh pursak kotar 200.000 pesèta (Rinchibiarneski nòta: I pesèta sas o purano espanikano lov. Akana, 200000 pesèta oven 1200 evre no atòska o mol sas but bareder); voj bichaldjas adava love ko Mario te sikljol khelipen ando Madrid. Sas 16bershengo aj jekh but baro sunipen; arakhel aj djal butivar ke flamenkikane madridikane avlinja, dji ki te ovel lino, agoral, ando Tablao “Zambra”. Ta, palem, mashkarèlas i phendli; adavaxte avel e djenensa kotar i but shundi koreògrafa aj khelavni Pilar López savi, laches chudal pes kotar e chanda kotar o ternorro rrom/gitano, lel les ando lako balet, aj ovèlas leski sikljarni aj sherutni brakhni.

Kadial putardjas e khelavneske o shundal, na numaj kotar o khelipen aj leske teknìka no vi o koreografiako shundal ta, ando barabar vasnipen, o avrikano kontàkto neve musikalone aj khelipnaske kulturensa. Mario lel andre leste sa odobor te prindjarel ande leske biachavde dromarimàta ande verver thema shundalestar. Si godjaver, sikljol sig, estudisarel koreogràfia aj shirdel te hakjarel o artja kotar o humanistikano koncèpto so lelas sar djivipnaski filosòfia aj sar profèsia.

Palal varesave bersha, mekèlas i kumpànja aj shìrdel leske anglune kreativikane tromimàta. Jèkhto, khetanes e “La Chunga” (Rinchibiarneski nòta: Micaela Flores Amaya “La Chunga” (Marseille, France, 1938) -lako dombikano/artistikano anav avel kotar o rromano/kalo lav “djung”-, Rromni/gitana, khelavni aj makhni) sa, kasa dromarèlas i sasti Amerìka; aj, paleder, leski angluni rromniasa i Carmen Mora

Atòska, pachavel so trebal les te djal anglal ando lesko koreografikano sikljaripen. O suro ikalel pes kotar jekh lungo djilekhavipen e firmesa Columbia Artist Management te dromarel ando USA. Na mekel te nakhel o suro aj lel hàzna kotar akava lungo vaxt, kana beshel ando New York, te sikljol zorales e vanguardistikane lena.

Kana irinel ki Espànja, e neve djantrimatensa aj ando lesko sasto djenutno aj artistikano pekipen, lel drom korkores, thanjarindoj leski xodutni kumpànja.

O rodipen kotar neve chanda aj formàturja kaj shaj te mothovel leski chulavni kreativitèta pashanèlas les ko granadikano poèta o Juan de Loxa te shìrdel “Ceremonial” ando bersh 1974. Akava si e bàza te avel jekh nevo flamenkikano teatrosko koncèpto.

Mario kamel te avel pashi xaing, e rromensa, ando lesko granadikano pero o Sacromonte, kaj putarèlas jekh estùdio akhardino “Zincalé” (Rinchibiarneski nòta: O George Borrow dindjas akava lav te mandavel “gitano”. Shaj te avel kotar i fràza “amen sim kale”), kaj ovèlas jekh maladipnasko than e rroma/gitànura artisturenge ta intelektuàlonge okonatar. Akatar ikljol “Camelamos Naquerar” (Kamas te vakeras, po kalo, i chib e gitanenge,). Kerdi kotar e lekhimàta kotar o lekhavno aj poèta, rrom/gitano, José Heredia Maya. Si jekh kotar leske artistikane butja maj bareder ta si jekh liparipnasko viram andi Rromano Themeski història. Late o artìsta istemal sa o ekspresivikano barvalipen kotar o Flamènko khetanes lesko nevikano skenako dikhipen te pukavel, anglunes ando akava chand, o antiziganìsmos mothovdo pandj shelibersheste mashkar e krame thamja kerde te nasjaren aj te mudaren e Rromano Themeske. Akaja buti mandavel jekh anglal aj jekh palal. O Rromano Them shìrdel, agoral, te arakhel peski història, te djanel kon si aj soske si andi situàcia kaj maladjol pes. Uzal, i buti sas jekh baxtagor themutnes aj mashkarthemutnes.

Ando akava viram kotar lesko artistikano drom, i kreativitèta kotar Mario si prapherdi. Leski avindi buti, “¡Ay! Jondo (Joj! Xor)”, mandavel jekh praxaripen kotar gitanikano Flamènko. O artìsta xatjarel pes sarkon var buteder patjavdo so “o Flamènko si i artistikani eksprèsia maj uzhi e Rromane Themestar”.

Atòska, o publìko prindjaripen, vi kotar e fanùrja vi kotar e rajmàta, si sasto: mashkar lende, duj pursaka, jekhvaxte, ando “Themutni Kompetìcia kotar o Flamenkikano Artja” (Córdoba-1977); i “Khelipnaski Pursak”, dini kotar i Flamenkologiaki Beshalni (Jerez de la Frontera-1977); i “Somnakuni medàlia kotar Andalùcia”, dini kotar o Andaluciako Rajpen (Sevilla-1986); ja i “Themutn Khelipnaski Pursak”, dini kotar o Kulturako Ministèro (Madrid-1992).

Vi ando kinèma kerdja varesave andredimàta: vi adaptisardjas peske butja (“Camelamos naquerar”, “¡Ay! Jondo” ta “Amargo (kerko)”) vi lungone filmensa sar “Corre Gitano (Nash, rromea)” ja “Flamenco”, sol duj dirigisarde kotar mashkarthemutne pativale direktòrurja sar o francikano rrom Tony Gatlif aj o espanikano Carlos Saura.

Djantrikanes aj buxle ilesa, o Mario Maya nakhel o palutno kotor pesko djivipnastar te sikljarel. Si but barvali leski artistikani mandjin aj kamel te nakhavel la e avinde generàcienge. Kadial ando bersh 1983, thanjarel ando Sevìlia o “Centro de Actividades Mario Maya (Mario Mayako Butjako Kendro)” te sikljarel flamenkikano khelipen, klasikano khelipen ta jazz. Kadial shìrdel jekh sikljaripnaski institùcia telal o koncèpto kotar o humanistikano sikljopen saveske savaxt pachàndiljan. Kote khondjaren e sikljovne na numaj ande xodutne khelipnaske disciplìne, no vi lindoj aver uzalutne doktrìne: Història, Musìka, Filosòfia thaj kòla.

O khelavno, koreògrafos aj kulturako manush Mario Maya, rrom/gitano savaxt, mulo ando lesko sevilikano kher o 27to e Septembrako e bersheske 2008.