Thaj me dikhlem les upral źi telal thaj phendem mange ‘Tu naśti ka aves śajdo te ramosares so me baśalav!’
Aladár Rácz
O Stravinsky thaj e romane instrumentalistura
O Igor Stravinsky (1882 berś – 1971 berś) sas ekh avantgardno kompozitoro kon sas bijando ande Rusija thaj vazda pes ka peski em e bari glorija ando Pariso. Vov si źanglo aśal khaj ekh verver kompozicionne stilura, kaj thon andre khaj ekh piece kaj si fokusirime pe teme katar e Rusija thaj alosaren etnikane grupe ande e Khamupruni (Eastern) Europa.
E marka vaś “folkloro” – kadava si, folkoloro – doridinde bukja – saveca o Stravinsky kerda buki turjal o periodo kana vov sas vaźe ćalo te lel e rolja vaś o Aver ando maśkarthemutno artosko muzikalno bazaro, sas katar ekh kompozicionno natura barem pe duj nivelura.
E individualne bukja kaj andine leske glorija, sar e E jagali ćirikli [The Firebird] aj Petruśka [Petrushka] (ande savi e roma sikavon zalagake sar ekh vizualno iljustracija), sas kerde bareste katar e tekstura, melodije, thaj subektura kaj o kompozitoro kida katar verver xainga; kadala pupularne elementura sas, ande ekh ser, maśkarpharuvime piece, ekvivalentne ka sisavo numero vaś aver droma ande save o Stravinsky śaj kerda ekzotićno peski dadeski phuv.
Pe maj bari, stilistikani skala, o Stravinsky la so les trubulas les katar o folkloro te śaj zoravel pesko artistikano, andre thodo i bimanuśkane ritualja, baze aśal bivortane tekstoske turalina, thaj aver droma te durjavol pes katar e maźoritarno klasikani tradicija.
Aladar Rácz
Ekh primero katar e Stravinsky-eske folkloro doridine kompozicionne materialja save inkliste katar leske malade e legendarnone romane cimbalo baśalnesa o Aladár Rácz (1886 berś -1958 berś). O Stravinsky arakhadilo e Rácz-esa ande ekh Źenevako sfato kajte o Rácz baśalda peske ansamblolosa. O Rácz maj palpale dyrkosarda e rjat gajda sar si tele:
“Me baśalden ekh serbijano kolo, ande savo e Ansermet-eski kompanija prastavdija angle karing o cimbalo. Vov phiravelas ka pe jakha ekh manoklo, ekh lolo kombo, ekh ćarali bibajengi kavagi thaj ekh tanguni kavagi. Kadava sas o Igor Stravinsky. Vov marelas pes peske bajasa te śaj putrel pesko manśeto, pe savo vov kamelas te ramosarel e muzika. Sar ekh terno manuś me semas but siguro ande mande; thaj me dikhlem les upral źi telal thaj phendem mange ‘Tu naśti ka aves śajdo te ramosares so me baśalav!’ Thaj ćaćes vov sigo aćhavda te ramosarel.”
Aladár Rácz
O Stravinsky sigo la peske pesko cimbalo katar ekh lokalno ungrikano romano bikinavno, thaj but duvare kerda kontakto e Rácz-esa aśal godidipe kana kerel buki e instrumentosa ande pesko kompozicionalno proceso. O Stravinsky pe khaj ekh vrjame trubusarelas ande peski buki figure save denas peske e cimbalonone texnikenca, thaj vov reslo gadiki but dur kaj te thol andre o cimbalo ande ekh partitura - Ragtime pour onze instruments (Ragtajm aśal deśuekh instrumentura). Ekh foto savo o Stravinsky alavramosarda thaj da ka o virtuoso muzikanto ginel:
“A Monsieur Aladar Rácz en souvenir des bons moments et de la bonne musique qu’il m’a fait entendre a Geneve. ANNO BELLI 1915 / En toute reconnaissance, Igor Strawinsky.” (“E rajeske o Aladár Rácz, te na bistaras e laćhe vrjame thaj e laćhi muzika savi vov trada man te aśunav ande Źeneva. Anno belli [berś maripenasko] 1915. Ćaćеs kiro, о Igor Stravinsky.”)
Romane metodura vaś baśalipe pe violina sas aver xaing vaś motivacija aśal o Stravinsky. Vov adaptirisarda romane texnike vaś interpretacija verbunkos tancura thaj aver melodije kana kerdol pe e violinako kotor vaś Histoire du Soldat (Ekhe soldatoski paramići), ekh bari teatralno buki savi sas ande premiera ando o 1918-to berś.
Ando o konteksto e Khamtelune rigako (Western) artoski muzika, but katar kadava violinako materialo kadaleske aśundol unikalno: ivandeste aśunde dujale aćhavipenata, vastno meśkipe upral e instrumetoske putarde sastrune dorja, thaj o tipo vaś sigjarneste pharuvdinali najeski buki pe paśutne sastrune dorja kaj rezultiril ande ekh fragmentime melodija ekhe specialnone akcentosa po tembro (tonoski farba).
Źikana o Stravinsky kerelas alav peske, o folkloro khelda rolja na sade ande leske subektoske materialja ama ande leski sastutni imitacija vaś sa so si “bi-njamcono” kaj sas leske mukhlindo palpale. O Stravinsky, sar but katar e kompozitorja, ni sas puristo ando o etnologikano ser. Lesko doridipe (relacija) e folkloresa thaj e popularnone muzikasa sas ekh funamentalno kapitalistikano, savo sas bazirime pe e bazarno mol vaś specialne xainga save sas balansirime e bazareske moljasa vaś peske lesko keripe.
Date o Stravinsky personalno arakhadilo khaj ekhe romenca, leske muzikalne referencije karing e romane stilura dikhlindonas te aven motivirime peske katar e aśundina – thaj argumentativno maj zalaga gajda katar o bigaravdo ekzotipe vaś e “ciganoni” kultura ande savi but aver kompozitorja angaźirisale.
Rights held by: Petra Gelbart (text) — Angel Ivanov (translation) | Licensed by: Petra Gelbart (text) — Angel Ivanov (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive