Abstract

E historija kathar le Rromane grupura ande Kanada thaj ande Amerika naj ekh fjalo. Le Vlax-Rromane grupura, Kalderash thaj Machvaja aresle ande l’Americhi ande l’ bersha 1890to thaj le Kalderasha ande Kanada karing 1900¹ kana von sas majangkunes riportime ande l’ Kanadake gazetura. Avre grupura sar le Romanichela kathar Anglija, le Skotishicka Nakins, thaj le Irlandicka Phirutne kaj bushon-pe Minceir, le Lovari, le Karpati Roma, le Xoraxane, le Bajash, le Ludari thaj le Rudari aresle ande Amerika majanglunes ande l’ bersha 1850to.
Ando bersh 1956 le Ungaricka Olah Rroma thaj le Romungere kaj skepisajle kathar o Ungaro maj palal kathar le Rusicko intregimos/imvazija aresle ande Kanada².

Kana sikile le themeske shiba sar o paj, sa le Rroma migrantura ande Nordicko Amerika dashtisajle te pokinen avokatura/ablokatura te azhutin lenge penge legalnone problemensa le zhandarensa thaj te keren penge Rromani akharimaski drakhin/netvorko mashkar le gazhende. Le Rroma chi maj kerdjile pe sila te beshen ande ghettoes (segrigejtime thana) vaj ande Rromane mahali numa butivar von beshle le chorre gazhensa ande l’ chorre sekciji le forenge thaj kothe avile bi-vidljivone kana chi maj phiravenas pa l’ gava le mobilensa/matoransa ande l’ bersha majpalal katar e Bari Depresija.

Numa vuni amare bare thaj sikade manusha sas daradjile kathar penge mardzinalajzimos thaj do-pash bi-vidljivimos thaj integracija, majanglunes anda le akivistoski buke kaj kerenas le Rroma ande Europa thaj majpalal, anda 1989 kana kezdile te aven ande l’Americhi but azilantura/Nashade Rroma kathar le thema ande Estikano Europa kaj sas telal o Komunizmo maj anglal kathar o perimos le Komunizmosko ande l’ bersha 1980to kana kadale thema avile maj but nacionalisticki, neve-liberalni, thaj rasisisticki. Le Rroma ande Kanada thaj America chi maj cirde oficialnone gubernoske programura asimilaciake, Nazisticki genosida vaj le asimilaciake thaj edukacijake programura kathar le komunisticka thema, ame cirdjam negativno atencija kathar le zhandaria thaj kathar e medija kana dzhurnalistura xramosarde ke sas duj fjalura Rroma, le “Chachimaske Rroma” thaj le “Kriminalni Rroma” (sic) kadeja kaj cirdel diskriminacija thaj anti-ciganizmo/Rromafobija ande l’ gogja le Non-Rromane madzhoriteto.

Le Rroma avile so akharel e Profesorka Rena Gropper, The Hidden Americans “Le Garade Amerikanura”.³ Ande multikulturalni socijetetura kaj but zhene si len kali morki, le Rroma line pe pende le akharimasko mekanizmo kaj phenel: “Rrom le Rromensa thaj gazho le gazhensa” Zhi-ka nadomult but Rroma ashile garade, especialnones le Rroma kaj garadjile le gazhendar thaj chi phendine ke Rrom sas. Kana pelo o Komunizmo, but Nashade Rroma/azilantura kathar but Europicka thema avile ande Kanada thaj Amerika thaj kerdine neve Rromane komunitetura. Si kadale neve Rromane komunitetura kathar le majanglune Komunisticka thema kaj kerdjas o trobulimos vash Rromano aktivizmo ande Kanada thaj-vi maj xansi ande Amerika.