Kontra vorba

Akala mujalnipa si butvarnes vasni kaj sikaven e kontra vorba vaš o konstruirimo sureti kotar e došale manuša. E historikani vorba vaš o NS nasulipe sas dominantno bukadar dešberša kotar e došalengi rig. Bukadar si ke arhivura thaj biblioteke thaj e džanglutne šaj lokhes aven dži lende. Pe lende si kerde buća save so pale si baza vaš e neve publikacije, odolesa džal angle e stigmatizacija vaš e Sinti thaj Rroma. E došalenge vrelura na den informacije vaš e čači motivacija vaj praksa kotar o džungalipe. Goleske e korkorutne mujalnipa kotar e cidutne naj numa jek korektura e džungalenge perspektivako, no mothaven nevo džanglipe andar o nasulimasko proceso.

Majanglune mujalnipa

»E jažurengo krlo« mothavel kaj si but majbut mujalnipa kotar e Sinti thaj e Rroma no so dži akan pindžardo sas. Perdal intezivni rodipa ande arhive vaj trujal privatni kontaktura akala mujalnipa šaj te maladon thaj e themutnipaske te mothavdon. E mujalnipa andar i nasulimaski vrama šaj te maladon ke ramomaske dokumentura kotar e Themeske institucije – kana e cidutne dije avri detalura pala peski situacija ke kodi vrama. E mujalnimaske lila andar e Koncentracijake Lagerja šaj majbut te maladon privatno, vaj povarkana vi ke lenge došale so lije mrtik e lila. Majbut si mujalnipa so si kerde ande vrama skurto pala o maripe. Kadala si vorbe dende pala e jažura, pala kompenzacijake rodipa, mothaviba angla e komisije so mangle te dokumentirin e kerde džungalipa ki vrama kotar e okupacija, te šaj o krisi kerdol mamuj e došale thaj mujalengo mothoviba ko krisariba kotar e themeske advokatura.

Biografijenge mujalnipa

Kotar e 1960 beršalipa, mothavdile avri biografikane vorbe, savengo dikhipe sas pe individualni trajoske storije, butivar kotar o maškaripe majangle čhutepe. Avile autobiografije ande save o NS nasulipe bari rola khelel. Korkore akava nasulipe sas butivar motivacija te mothavdol avri. Sar so e civilni čačipaske miškipa zuravonas, barilas vi o intereso vaš akala personalni storije thaj ko 1980 beršalipa e biografijengo numero barilas, majbut okola savenge vorbe avenas kotar e manuša so ačhile dživde. I anglune audio dokumentora sas rekordirime ko 1960 beršalipa; si te lepardol o Sammlung Heinschink (Heinschinkeski Kolekcija) ko Beč. Ko palune 1980 beršalipa lijas e »E mujalnengi era«, thaj bajrolas o interesi pala e audio-vizuelno dokumentacija kote so sas čhuvde vie e mujalnipa katar e Sinti thaj Rroma. Specijalno si bari i kolekcija kotar e filmesko režiseri Steven Spielberg kotar e manuša so ačhile dživde, kerdi ke Shoah Vizuelno Historijaki Fondacija. Ki akaja kolekcija isi 407 video-intervjura e Rromenca so ačile dživde katar e 18 thema, kola so sas rekordirime maškar e 1995 thaj 1999 berša.

E mujalnimaske arakhipa

E mujalnipa kotar e manuša so ačhile dživde šaj te maladon ande arhive kotar e memorijake thana vi ke muzeumura – sar kaj si o Muzeumo vaš e Rromani Kultura ko Brno (Čexikani Republika), kova so kedijas vorbe kotar e 1990 beršalipa. Numa vi e Sintikane thaj e Rromane organizacije kotar e sasti luma keden vorbe thaj intervjuora e manušenca kola so ačile dživde; o numero akale dokumentengo si šela vi šela, numa but cera šaj te arakhen pes ko phravdo themutnipe – naj portalo kaj šaj maladon sa akala mujalnipa. Naj Institucija sar kaj si o United States Holocaust Memorial Museum (Samudarimasko Memorijalno Muzeumo ko Wašington USA) vaj Yad Vashem ko Jerusalem (Izrael) te šaj savaxnes sigurno arakhel e vorbe thaj e mujalnipa kotar e Sinti thaj Rroma so ačile dživde ki Evropa.

Rights held by: Karola Fings (text) — Sarita Jasarova (translation) | Licensed by: Karola Fings (text) — Sarita Jasarova (translation) | Licensed under: CC-BY-NC 3.0 Germany | Provided by: RomArchive